Khi con cư xử sai, cách cha mẹ xử lý và ứng phó với những tình huống đó chính là chìa khóa để thay đổi tâm trí của trẻ.
Chúng ta thường nghĩ rằng đánh, mắng là cách hiệu quả để trẻ nhận ra lỗi sai và sẽ nhớ cho những lần sau. Tuy nhiên, theo kết quả từ một nghiên cứu thuộc ĐH Amsterdam, Hà Lan. Các nhà nghiên cứu nhấn mạnh rằng: Trẻ nhỏ không như người lớn chúng ta, trẻ thường không hiểu lỗi sai khi ai bảo "con đang làm sai" hoặc đánh mắng ép trẻ hiểu "con hư quá!". Cách hiệu quả nhất để não bộ trẻ trước 12 tuổi có thể hiểu đó là nhận thức về nguyên nhân - hệ quả.
Nếu hệ quả đi ngược lại điều mong muốn của trẻ hoặc không làm trẻ hứng thú hoặc không làm ai đó quan tâm, thì trẻ sẽ mặc định điều đó không được chấp nhận. Và lúc này, trẻ đủ thông minh để kết nối nguyên nhân - tức là hành vi trẻ đang làm- với hệ quả của nó. Đó là cách não trẻ hiểu về lỗi sai và dừng việc làm sai đó.
Chúng ta nên biết rằng cách não bộ trẻ học ở giai đoạn nhỏ chỉ là dựa trên trải nghiệm và đó là thứ "ngôn ngữ" mà não bộ trẻ hiểu.
Cách để trẻ học về lỗi sai và thay đổi hành vi một cách tự nhiên:
1. Cha mẹ cần xử lý thống nhất trong các tình huống
Cách xử lý tình huống của cha mẹ thống nhất trong hầu hết các tình huống trẻ làm chưa đúng sẽ sớm tạo thành 1 nếp gấp trên não trẻ để trẻ hiểu "nguyên nhân- hệ quả".
2. Cách đưa ra hệ quả
Đầu tiên: hệ quả cần đi đôi với 2 điều sau: không có ngoại lệ, không có khoan nhượng.
a. Hệ quả nhàm chán hoặc không được phép
VD, trẻ dùng cách la hét để gây chú ý cho mẹ ở nơi đông người, mẹ cho trẻ thấy hành vi la hét này "không được phép". Mẹ có thể làm như bỏ qua và không quan tâm đến hành vi của trẻ nếu hành vi đó không gây quá phiền phức. Nếu gây quá phiền phức, bạn chỉ nghiêm giọng nói " con đang làm ồn, mẹ không thích" và dừng quan tâm/đáp ứng trẻ và tiếp tục công việc bạn đang làm trong vài tiếng trước khi đáp ứng lại trẻ.
b. Hệ quả hứng thú hoặc được phép
VD, khi trẻ làm tốt 1 việc gì đó, bạn hãy khen và khích lệ trẻ, nhưng lời khen nên nói đến nổ lực của trẻ. VD, bình thường trẻ xếp được 3 khúc gỗ chồng lên nhau, nhưng hôm nay trẻ xếp được 4 khúc gỗ, bạn nên khen "Bin giỏi quá, con đã xếp được 4 khúc gỗ rồi nè" và đánh tay high five nếu có thể. Tránh khen sáo rỗng như "Bin mẹ giỏi nè!"
VD, tình huống khác cũng được gọi là hệ quả tích cực. Khi bạn cho thời gian hạn định 3 phút để trẻ lựa chọn 1 trong 2 món để mua, và trẻ chọn trong đúng thời gian cho phép thì hãy cho trẻ thấy "kết quả tích cực của bạn", đó là lời hứa và mua cho trẻ. Nếu trẻ cố kèo nài thêm dù đã chọn thì ngay lập tức hệ quả sẽ biến thành không được phép, nghĩa là "sẽ ra về mà không có món nào được mua".
3. Dạy trẻ hiểu về hành vi tốt từ những tình huống hằng ngày, chứ không phải chỉ lúc trẻ làm sai
Nhiều cha mẹ thường chỉ giải thích hay nói cho trẻ nghe khi trẻ thể hiện một hành vi sai, nhưng nó không hiệu quả với trẻ dưới 12 tuổi. Cha mẹ nên dạy hành vi tốt những khi trò chuyện, khi chơi với trẻ, khi đọc sách và thậm chí là làm gương cho trẻ thấy. Các trải nghiệm này mới là cách não bộ trẻ học và hiểu để có thực hành hành vi tốt trong tương lai.
VD, Khi trẻ thường xuyên quậy phá, thậm chí sờ vào những thứ nguy hiểm, nhiều cha mẹ không kìm được đánh trẻ thật đau để trẻ nhớ và không tái phạm, nhưng thực ra trẻ không hề biết đó là nguy hiểm hay là điều sai. Trẻ đang bước vào 1 thế giới có quá nhiều điều mới và trẻ muốn khám phá nó chứ không hẳn là trẻ đang cố thực hiện những điều nguy hiểm hoặc cố làm trái ý bố mẹ.. Đánh đau chỉ làm ngưng lại hành vi đó tạm thời, nhưng nó không giúp trẻ thay đổi hành vi tốt hơn. Với các hành vi gây nguy hiểm như chạm ổ điện, nghịch thuốc tây, nghịch lửa..., nhiều cha mẹ chọn cách cất lên cao và che đậy kỹ. Đó cũng là một cách được khuyên cho trẻ dưới 3 tuổi, nhưng với trẻ lớn hơn 3 tuổi khi sự tò mò và tính độc lập phát triển cùng nhau thì trẻ hay nghe và bắt chước làm theo, việc trẻ tò mò, tìm kiếm là điều rất thường thấy. Với các bé này, cách tốt nhất là dạy trẻ hiểu hơn là che giấu. Nghĩa là, nói cho trẻ biết, chổ nào nguy hiểm bằng các sticker chẳng hạn, và con chỉ được mở ra hay sử dụng khi có bố mẹ. Trẻ con tuổi này thường rất biết tuân thủ nguyên tắc nếu được dạy. Việc dạy này nên làm lúc trẻ vui vẻ, học hỏi thông qua trò chuyện, đọc sách sẽ hiệu quả hơn là trong lúc bắt trẻ đứng phạt, khóc lóc van xin tha lỗi. Đôi lúc chúng ta lo lắng sợ con bị này bị kia, nhưng có 1 điều chúng ta không thể quản được sự tò mò của con trẻ. Nếu trẻ được dạy hiểu biết về sự nguy hiểm và các nguyên tắc an toàn từ sớm thì đó mới là cách tốt nhất để bảo vệ trẻ.
Note
Anna C. K. van Duijvenvoorde, et al. Crone. Evaluating the Negative or Valuing the Positive? Neural Mechanisms Supporting Feedback-Based Learning across Development. The Journal of Neuroscience,
