Nuôi dạy, giao tiếp giúp trẻ hiểu chuyện, ngoan ngoãn, rèn luyện trí thông minh là cả 1 nghệ thuật, đòi hỏi các bậc làm cha làm mẹ phải hết sức khéo léo.
Nhiều cha mẹ hay chia sẻ rằng: "Con hay dỗi hoặc tức giận, ném đồ vật khi không được đáp ứng điều gì đó. Vào lúc này, em luôn nghiêm khắc nói bé không được làm vậy, có lúc bắt bé úp mặt vào tường hoặc đánh 1 cái thật đau vào tay con và nói con không được làm như vậy. Nhưng đâu lại vào đấy, bé cũng lại ném, nói trước quên sau. Đôi lúc em thấy bất lực quá, đành kệ cho con muốn làm gì thì làm, mẹ cứ cặm cụi đi nhặt về."
Với trẻ nhỏ nên áp dụng phương pháp dạy nào cho phù hợp với độ tuổi của con, phương pháp nào nói con để con có thể nghe, hiểu và ngoan hơn?
Sự thật về trẻ con
Tình huống này thường gặp ở các bé từ 18 tháng – 6 tuổi, khi mà trẻ bắt đầu nhận ra sức mạnh của “thương lượng”, nghĩa là nếu như trước đó trẻ không ý thức được việc trẻ đòi thì được đáp ứng từ cha mẹ, thì nay trẻ có thể hiểu khái niệm này và học cách sử dụng nó. Nói dễ hiểu hơn, khi trẻ khóc đòi món đồ nào đó, trẻ nhận được món đồ đó thì trẻ ghi nhận nó là một phi vụ thương lượng thành công, và cứ thế mà trẻ sử dụng công cụ này để đạt được điều mình muốn những lần sau.
Nếu cha mẹ không đáp ứng ngay hoặc tỏ vẻ không đồng ý, thì trẻ sẽ biết cách tăng cường độ để đạt được kết quả thương lượng theo ý muốn của trẻ. Sau nhiều lần, trẻ có thể đánh giá được các điều kiện để đạt thương lượng thành công như khóc đòi khi có đối tượng ủng hộ trẻ, ví dụ khi có ông bà vì ông bà thường chiều trẻ, hét lớn hơn khi mẹ không đồng ý…
Thực ra, khi ấy, việc bạn có la mắng, nhắc nhở, thậm chí đánh đau vào tay trẻ, cũng không thể kết thúc hành động thương lượng của trẻ. Hơn nữa, dù bạn có nhắc nhở, đánh đau thì trẻ cũng không thể nhớ được và trẻ vẫn có thể tiếp diễn ở lần sau vì sự tập trung của trẻ rất ngắn. Cách đáp ứng với thương lượng là bạn cho trẻ thấy sự thương lượng luôn có quy tắc vận hành của nó. Và kiên trì thực hiện nguyên tắc đó một cách lặp đi lặp lại để trẻ hiểu nguyên tắc. Kết quả của thương lượng mới là chìa khóa chấm dứt hành vi của trẻ tiếp diễn sau này.
Làm sao để nói trẻ hiểu và ngoan
Làm cho trẻ hiểu nguyên tắc của thương lượng. Đó là:
- Rõ ràng việc đó là được phép hay không được phép trong mọi trường hợp, không có ngoại lệ.
- Lập lại cùng 1 thái độ cho mọi tình huống.
VD1: không cho bé cầm đồ chơi lên bàn ăn, không vừa ăn vừa xem ti vi, điện thoại. Nguyên tắc đó áp dụng trong mọi bữa ăn, từ ngày này qua ngày khác. Dù bé có khóc đòi, bỏ ăn cũng không đồng ý chiều theo ý bé, không vì trẻ năn nỉ 1 lúc thì sang 1 chế độ “ừa lần này ngoại lệ mẹ cho nha!”
VD2: khi trẻ thường xuyên tức giận điều gì mà ném đồ, thực ra trẻ không ý thức được hành vi trẻ ném là sai. Điều bạn nên làm là giúp trẻ nhận ra hành vi đó không được phép. Bạn có thể dùng cách đáp ứng như: bạn bế bé đến món đồ mà bé ném, nói nghiêm với bé là không được làm vậy, mẹ không thích và nói bé nhặt món đồ đó lên. Nếu bé không chịu nhặt thì bạn nhặt lên đưa bé cầm, khuyến khích bé đưa lại mẹ. Nếu trẻ không đưa cho bạn và tiếp tục ném thì lần này bạn không nên nhặt nữa mà đơn giản nói với giọng nghiêm là “Bin, điều này không được phép, mẹ không thích con làm vậy” và sau đó bạn ngưng tương tác với bé. Nếu hành vi diễn biến ương bướng hơn, như trẻ tiếp tục ném hay la khóc, bạn có thể xem xét áp dụng Phương pháp Time out. Điều quan trọng là bạn không được tự đi nhặt hoặc tranh cãi lại trẻ.
- Nếu hành động đó là đúng, đáng khen, bạn nên khen bé. Khen bé trước một người khác, một đám đông (nếu được) là khuyên làm. Nhưng lời khen nên tập trung vào nổ lực của trẻ, quá trình trẻ thực hiện. Không nên khen xáo rỗng. Khen đúng và trước đám đông sẽ giúp bé tự tin vào bản thân bé, và bé sẽ thể hiện sự mạnh dạn.
VD: Tiếp tục tình huống ở VD2 trên, khi bé đưa đồ lại cho mẹ thì mẹ khen bé "con của mẹ rất ngoan, biết đưa đồ cho mẹ, vỗ tay ra tiếng cho bé nghe hoặc hứa với bé chiều dẫn bé ra ngoài chơi - và nhớ giữ lời hứa nếu đã hứa". Sau này, bé có lập lại hành động ném đồ đó, bạn đừng ngạc nhiên là "tại sao mẹ bảo con hôm trước nay lại làm nữa", đó chính là trẻ con. Trong lần này, bạn chỉ đơn giản lập lại đúng quy trình như lần trước. Đừng thay đổi quy trình. Ví dụ lần đầu là nói nghiêm với bé, nhưng lần 2 là quát bé, hoặc đánh bé, hoặc bỏ qua. Như đã nói ở trên, trẻ con cần sự lập lại kiên nhẫn một quy trình đến lúc trẻ hiểu được quy trình đó của bố mẹ. Bạn cứ làm đúng 1 quy trình răn đe, kiên nhẫn lập lại. Sau một thời gian bạn sẽ nhận ra rằng: bé của mẹ ngoan quá, đã không còn hành động đó nữa, mà sẽ mang món đồ đó đưa cho mẹ khi thấy nó rớt xuống đất. Với trẻ con là cần phải dậy như vậy.
VD khác, khi bé chịu đứng trước đám đông hát thì khi bé hát, hãy cổ vũ bé, hát theo bé nếu có thể. Hát xong bé có thể muốn hát một bài nữa thì cha mẹ nên cổ vũ bé hát thêm. Đừng bao giờ, so sánh bé trước đám đông, hoặc phán xét khả năng của bé khi bé chịu làm 1 việc gì. Dù bé làm không tốt, nhưng bé đã mạnh dạn làm, đáng cổ vũ hơn là phán xét. Nhiều phán xét chỉ vô ý hoặc chỉ cho vui, nhưng đối với trẻ là rào cản để bé tiếp tục làm điều đó trong tương lai. Bé sẽ thiếu tự tin để làm bất cứ việc gì.
- Giúp trẻ liên kết giữa hành vi và kết quả. Nó sẽ sớm giúp trẻ nhận ra hành vi nào chưa tốt để trẻ tự thay đổi.
Notes:
Noel Swanson (2004) The good child guide, Aurum, London
